De verbindingsdraden van de schimmelwereld - het mycelium - vormen volgens Yasmine Ostendorf-Rodríguez een krachtige metafoor voor potentiële nieuwe systemen, manieren van denken en gedragingen: “Het kan ons inspireren meer verweven te worden in onze manieren van werken en zijn.”

Yasmine Ostendorf-Rodríguez *(Foto door* *Rogério Assis* *for Labverde Adolfo Ducke Forest Reserve Amazonas)*

Geboren in Amsterdam werkt Yasmine Ostendorf-Rodríguez vandaag als curator en onderzoeker op het snijvlak van kunst en ecologie vanuit Mexico-Stad.

“Waar ik dagelijks mee bezig ben,” vertelt Yasmine me als ik haar via Zoom spreek, “is het leggen van verbindingen en het bouwen van bruggen. Tussen mensen. Tussen landen. Tussen culturen. Tussen disciplines. Om zo te laten zien dat we samen meer zijn dan de som der delen.”

Bij de Jan van Eyck Academie in Maastricht bracht ze dit in de praktijk met initiatieven die de wederkerige relaties tussen kunst en ecologie bevorderen en de ontwikkeling van ecologisch bewuste artistieke praktijken stimuleren.

Zo is de oprichter van onder andere de Green Art Lab Alliance en de Future Materials Bank.

Illustraties van Rommy González uit het boek *Let’s Become Fungal!* *Mycelium Teachings and the Arts*

Eureka-moment

Gefrustreerd met het hiërarchische systeem en het marktdenken in de kunstwereld zegt Yasmine in 2020 haar job bij de Jan Van Eyck Academie op.

Yasmine: “Ik wilde boerin worden en heb alles achtergelaten om in Brazilië op een biodynamische shiitakeboerderij te gaan werken. Daar kwamen voor mij twee werelden samen.

Het was een eureka-moment. Ik dacht: wat hier gebeurt in de wereld van paddenstoelen helpt mij begrijpen en biedt me een vocabulaire voor wat ik de afgelopen twaalf jaar heb gedaan in de kunst, maar nooit zo precies heb kunnen verwoorden. Centraal stond het vormen van allianties.

Hoe meer ik op de boerderij bezig was, over het mycelium las en mycologen erover interviewde, kwam het idee bij me op om de kennis die ik opdeed samen te brengen in een boek.”

Dit idee resulteerde in het boek Let’s Become Fungal! Mycelium Teachings and the Arts gebaseerd op gesprekken met kunstenaars, curatoren, feministen en mycologen.

Elk hoofdstuk is geformuleerd als een vraag en leidt tot een les van het mycelium om ons te inspireren meer verweven te worden in onze manieren van werken en zijn.

Denk aan vragen als: hoe organiseer je als een mycelium? Hoe om te gaan met de nabijheid van toxiciteit? Hoe kan onze verbeelding onze wereld beter vormgeven? Hoe omgaan met onzekerheid en precariteit? Hoe kunnen we ons collectieve geheugen herzien?

Onzichtbaar proces

Yasmine: “Ik wilde vooral al de geweldige mensen die ik sprak een stem geven. Nu paddenstoelen aan populariteit winnen, hoor je vooral stemmen uit de Verenigde Staten en Engeland.

Dat zijn ook vrijwel altijd mannen. Terwijl juist veel kennis over het mycelium en paddenstoelen inheems is, van vrouwen en veelal uit Azië en Latijns-Amerika komt.

De mensen die in het boek zijn opgenomen, vormen samen ook weer een mycelium. Het netwerk blijft groeien en we blijven samenwerken in verschillende vormen, het vertrouwen groeit en we bieden een platform aan elkaar.

We zijn een hechte groep geworden. Iedereen doet het op een andere manier, maar via de gesprekken in het boek ontdek je onze overeenkomsten die allemaal in lijn liggen met het gedrag van een mycelium: disciplines en over (lands-)grenzen heen overstijgend, gedecentraliseerd werken en op basis van symbiose.

Dat maakt duidelijk dat je sneller overeenkomsten dan verschillen zal vinden. Daar hangt nog een interessante laag van sporen en microscopische schimmels aan vast.

De wereld van microben. We zijn samengesteld uit heel veel wezentjes en organismen die op onze huid, in onze maag en in onze darmen leven. Zij tonen dat we geen individu zijn, maar een habitat.

Dat idee van verbondenheid en verwevenheid is bedreigend voor de huidige machtsstructuren: als mensen beginnen te beseffen dat we eigenlijk al verbonden zijn, gaat daar een enorme kracht vanuit.

We zijn zichtbaar en onzichtbaar met elkaar verbonden. Kijken naar de schimmelwereld kan ons helpen het individualisme te herzien. In plaats van individuen die tegen elkaar strijden, zijn we allemaal wederzijds afhankelijk.”

Antidotum

Met de prachtige illustraties van Rommy González in het door Andrea Spikker vormgegeven boek, verzoende Yasmine zich ook weer met wat de kunstwereld volgens haar kan zijn.

Yasmine: “De collectiviteit, creativiteit en verbeelding in de kunsten is voor mij veel belangrijker dan de commerciële, hiërarchische en institutionele context die er omheen is gebouwd.

Het mycelium laat zien dat de manier waarop we ons nu organiseren niet de beste manier is. Sterker nog: het zal zich op een gegeven moment tegen ons keren.

Het narratief waarin wij zijn opgegroeid gaat over eeuwige groei, een almaar lineair stijgende lijn. Het is een darwinistisch narratief van competitie. En een kapitalistisch narratief van accumulatie en centralisatie: één plek waarop alles is gebouwd.

Het mycelium is het antidotum voor dat alles, het laat zien hoe een gedecentraliseerd systeem werkt, waarin uitwisseling plaatsvindt die geen lineair verband heeft.

Het is organisch en kan alle kanten opgaan. Omdat de groei ervan een cyclisch proces is, zijn er ook periodes van rust. Het hoeft niet voortdurend actief of productief te zijn. Zo biedt het mycelium niet alleen een metafoor, maar ook een vocabulaire voor hoe een alternatief eruit kan zien.”

Collectief geheugen

De volgens Yasmine voor de westerse cultuur misschien wel belangrijkste les uit het boek is die over ons collectief geheugen. We moeten volgens haar kritisch kijken naar waarom we dingen kennen zoals we ze kennen.

We zijn dingen verleerd, ontleerd en er zijn ons dingen bewust niet aangeleerd.

Er zijn veel narratieven die we eerst moeten afbreken voordat we zien hoe die onzichtbare lijnen van impact en consequenties nog altijd doorwerken, omdat ze deel uitmaken van onze maatschappij, in onze boeken staan en in onze instituten en hoofden zitten.

Zo schrijft Yasmine in het hoofdstuk ‘Hoe kunnen we ons collectieve geheugen herzien?’:

‘Het mycelium is het collectieve geheugen van het hele schimmelorganisme. De complexiteit van de webben die alles onder de grond met elkaar verbinden, blijkt niet veel te verschillen van de complexiteit van de webben boven de grond. Of het nu komt door historische, microbiële of ecologische verwikkelingen of door problematische handelsovereenkomsten, de dingen zijn niet los van elkaar te zien. [...]

We hebben verschillende verhalen nodig over de relatie tussen mensen en het land om een alternatief collectief geheugen op te bouwen. Een mycelium kan worden gezien als een kaart van de geschiedenis van het landschap. Hoe kunnen we deze kaart lezen? [...]

Als we inzien hoe dingen wereldwijd met elkaar verstrengeld zijn, is het waarschijnlijker dat verschillende bewegingen de noodzaak inzien om zich te verenigen, samen te werken en zich te organiseren.

Dat betekent een einde maken aan single-issue milieuactivisme en in plaats daarvan begrijpen dat jouw strijd mijn strijd is. Mijn pijn is verbonden met jouw pijn. Zelfs als dat niet direct zichtbaar is, omdat het loopt via oneerlijke handelsovereenkomsten, of soms nog moeilijker waar te nemen, activiteiten die in het verleden hebben plaatsgevonden.

Memoriseren kan een daad zijn van het zien van deze relaties, verbanden en verwikkelingen in het hier en nu. Het wordt een daad van verantwoordelijkheid. [...]

Wat we op de ene plaats doen, heeft altijd ergens anders een effect. We kunnen beginnen bij te dragen aan het opbouwen van een collectief geheugen door de menselijke en meer dan menselijke verstrikkingen die door tijd en ruimte lopen zichtbaar te maken en te erkennen.’

Taal

Over het hoofdstuk ‘Hoe kan taal een gids zijn naar het schimmelparadigma?’ vertelt Yasmine: “Als je kijkt naar hoe wij de natuurlijke wereld catalogiseren begint dat al met te denken in termen van flora en fauna”, vertelt ze, “Waar zitten de paddenstoelen?

Als de woorden ontbreken, gaan we ze ergens lenen. Als we het over paddenstoelen hebben, hebben we het over vruchtlichamen. We spreken over paddenstoelen als fruit.

Daar zie je dat onze taal tekortschiet voor het benoemen van een ongelofelijk belangrijk organisme voor al het leven op aarde.

Taal creëert werkelijkheid en de werkelijkheid creëert taal. Dat gaat hand in hand. Het is daarom belangrijk nieuwe taal te ontwikkelen, omdat de consequentie van het ontbreken van taal ook betekent dat er geen beschermingsmaatregelen zijn, geen onderwijs rond is, geen fondsen voor beschikbaar zijn, geen banen …

Mycologie is een ondergefinancierde discipline. Alleen voor de schimmels die de landbouwsector kent als een gevaar voor kostbare gewassen, is er financiering beschikbaar om kennis te vergaren om ze te bestrijden en uit te roeien.

Dat is een deel van het verhaal waarom mensen paddenstoelen eng en vies vinden. Het gaat over giftigheid en paddenstoelen als een plaag en gevaar.

Maar er zijn nog zoveel schimmels waar we niks over weten, puur omdat er geen geld aan verdiend kan worden. Dat is een kapitalistisch narratief dat in het collectieve bewustzijn mee bepaalt hoe we iets waarderen en kennen.”

Ontleren

Hoe we iets waarderen en kennen en hoe taal werkelijkheid creëert en de werkelijkheid taal creëert, illustreert ze krachtig met een verhaal over wat ze vroeger op school leerde en weer moest ontleren:

‘Toen ik op de middelbare school zat, misschien zelfs op de basisschool, vertelde mijn leraar ons spannende verhalen over avontuurlijke Nederlanders die op grandioze zeilboten de wereld gingen verkennen. Ik hield van deze verhalen omdat ze mijn verbeelding aanwakkerden over onontdekte landen, jungles en andere exotische onbekenden.

Deze geweldige tijd, de zeventiende eeuw, werd de Gouden Eeuw genoemd. Daar werd mijn liefde voor de kunst geboren toen ik mezelf op oude schilderijen voor me zag, gekleed in elegante gewaden tussen stillevens van oesters en half doorgesneden citroenen.

De Gouden Eeuw bracht de stad en het land waarin ik geboren ben welvaart. Volbracht door nobele inspanningen die we allemaal zouden moeten waarderen, verzekerde mijn leraar me. De grote schepen van de VOC, de Verenigde Oost-Indische Compagnie, met eindeloze hoeveelheden specerijen en andere schatten, die de economie en de kunst aandreven en de bloei van steden als de mijne mogelijk maakten.

Meerdere (zelfs recente) premiers van Nederland hebben deze zogenaamde ‘VOC-mentaliteit’ geprezen als iets waar we nog steeds naar zouden moeten streven.

Dit onderwijs gaf me een vreemd gevoel van trots, een trots die ineenstortte op het moment dat ik als twintiger meer tijd buiten Europa doorbracht.

Al snel maakte trots plaats voor een diep gevoel van schaamte over hoe deze zogenaamde Gouden Eeuw een gewelddadige koloniale onderneming was geweest. Een Gouden Eeuw die bereikt werd door uitbuiting, slavernij en diefstal over de hele wereld.

Hoe kan een van de meest beschamende en afschuwelijke tijden uit de geschiedenis een Gouden Eeuw worden genoemd?

Dit is wat onderwijs, taal en verhalen kunnen doen. Drie prachtige instrumenten die ook voor lelijke doeleinden kunnen worden gebruikt. Niets van wat ik geleerd had, had me voorbereid op de omvang van de dingen die afgeleerd moesten worden.’

Het boek Let’s Become Fungal! Mycelium Teachings and the Arts van Yasmine Ostendorf-Rodríguez met illustraties van Rommy González is als paperback uitgegeven door Valiz Uitgeverij. Het boek is Engelstalig en telt 320 pagina’s. Je kan het boek hier bij Valiz bestellen of ga naar je lokale boekwinkel.

Een vraag aan jou voordat je hier vertrekt …

Wat ons interesseert is wat de Re-stories die we maken met je doen. Het gaat niet alleen om bereiken, maar vooral om beraken.

Vraag?

We horen het graag van je in de comments hieronder …

📖 Schimmels kunnen ons helpen het individualisme te herzien