📖 Ecofeminisme als hefboom voor een rechtvaardige samenleving
Beeld ddoor Evgeni Tcherkassk via Unsplash
De ecofeministische beweging benadrukt al tientallen jaren hoe genderongelijkheid samengaat met de milieucrisis. Ook bij het oplossen van andere crisissen kan het ecofeminisme door de eigen insteek om binaire definities af te zweren, hefbomen aanreiken om een rechtvaardigere samenleving tot stand te brengen.
Niemand zal ontkennen dat we in een periode van polycrisis of permacrisis leven. Een jaar geleden schreef Fons Van Dyck dat die permanente staat van crisis vrijwel iedereen treft, maar met name een grote impact heeft op de lagere en middeninkomens, ouderen en vrouwen.
Armoede, ecologische catastrofes, genderongelijkheid zijn maar enkele items die aangeven dat het bestaan voor heel veel mensen vandaag allesbehalve rooskleurig is.
We staan voor veelvuldige immense uitdagingen. En het algemene gevoel is dat de beleidsmakers veel te weinig in staat zijn om daar een antwoord op te bieden.
Steeds luider klinken de stemmen dat het ecofeminisme dat wel kan.
Vrouwelijke kracht herwaarderen
Hoewel al duizenden wetenschappers en vooraanstaande academici erop gewezen hebben dat die productivistische insteek mens en planeet enorm veel schade toebrengt, schijnt dat niet tot de politiek door te dringen.
Voor Michel de Kemmeter is het de reden om zelf de handen uit de mouwen te steken. Met zijn initiatief regeneratieve eilanden waarin de aandacht voor vrouwelijke waarden heel belangrijk is trekt hij hard aan de kar om de wereld te veranderen.
“Ecofeminisme draait in de eerste plaats rond het opwaarderen of herwaarderen van de vrouwelijke kracht, zowel bij mannen als bij vrouwen.”
Ook hij is ervan overtuigd dat de ecofeministische benadering waarin de economie ten dienste staat van de mens en niet omgekeerd een cruciale rol kan spelen in de transitie naar een betere wereld.
Ecofeminisme draait in de eerste plaats rond het opwaarderen of herwaarderen van de vrouwelijke kracht, zowel bij mannen als bij vrouwen.
Het heeft de bedoeling om voor alle mensen meer welwillendheid, luisterbereidheid, openheid voor andere meningen en solidariteit tot stand te laten komen.
Het gaat erom de verbondenheid met de aarde en het vrouwelijke te herstellen.
Ecofeministen staan voor waarden zoals emotie en natuurlijkheid, die gedurende lange tijd in het verdomhoekje zijn geduwd en die een positieve impact kunnen hebben op de hele samenleving.
Zorg dragen
Van nature is die vrouwelijke kracht zorgend.
Zo vertelt Philsan Osman op Re-story dat er een duidelijke rode draad is in de ogenschijnlijk heel diverse engagementen die ze opneemt: “Gemeenschap creëren en zorg.” Tijd investeren in elkaar is een van de meest revolutionaire dingen die je vandaag kan doen, stelt Philsan.
Zorg staat ook centraal in wat Isabel Verstraete de Care-principes noemt. Met CARE vormt ze een acroniem voor Collaboration, Agilty, Reliability en Empathy.
Zij geeft aan dat organisaties die in de toekomst willen overleven niet anders kunnen dan die principes te omarmen.
Een nieuw economisch systeem waarin zorg het centrale ankerpunt vormt, is ook bepleit door Olivier De Schutter in zijn boek Changer de boussole.
Daarin legt deze Belgische speciaal VN-rapporteur voor extreme armoede en mensenrechten uit dat een nieuw kompas nodig is omdat het mantra van de economische groei die armoede niet zal oplossen.
Het nieuwe kompas wijst eveneens in de richting van zorg, empathie en liefde. Zo vertelt kunstenares Enni-Kukka Tuomala op Re-story over empathie als radicale en collectieve kracht voor positieve sociale verandering.
De manier waarop voornamelijk vrouwen tijdens de covidpandemie meteen aan de slag gingen om mondmaskers te maken om zo de samenleving draaiende te houden, leerde bijvoorbeeld dat vanuit de zorg kansen ontstaan om anders te kijken naar thema’s als lokale productie en sociale zekerheid.
Het vrouwelijke pragmatisme dat vroeger van moeder op dochter werd doorgegeven, is in de loop der jaren genegeerd door de wetenschap.
Ontstaan ecofeministische beweging
Daarom is het goed even terug te gaan in de tijd en te kijken naar de bron van het ecofeminisme.
De beweging kwam voor het eerst op in Noord-Amerikaanse en Europese academische kringen in de jaren 1970 als een uitloper van de feministische beweging en legde specifiek een verband tussen de onderwerping van vrouwen en de onderdrukkende relatie van de mensheid met de natuur.
Het ecofeminisme werd gebruikt als een theoretisch kader om beter te begrijpen hoe hiërarchische en dualistische definities van gender de dominante rol van de mensheid in haar relatie met het milieu konden verklaren.
Vanaf de jaren 1980 begon het ecofeminisme feministische en milieuactivistische en artistieke bewegingen te informeren.
Tot de helden van de ecofeministische beweging behoren verschillende belangrijke intellectuele en politieke figuren.
De Franse schrijfster Françoise d'Eaubonne bedacht de naam ‘ecofeminisme’ in 1974. De Duitse politica Petra Kelly was medeoprichtster van Die Grünen, de eerste politieke partij met een overwegend milieubeleid die nationaal bekend werd.
Tegen het einde van de jaren negentig kreeg het ecofeminisme, zoals het toen was gedefinieerd, tegenkanting omdat het volgens de critici onvoldoende rekening hield met complexe hiërarchische structuren en de zaken te simplistisch voorstelde.
Binaire definities
De jongste jaren is ecofeminisme echter aan een revival bezig.
Denk maar aan het boek Voor wie willen we zorgen? Ecofeminisme als inspiratiebron dat werd geschreven door Dirk Holemans, Marie-Monique Franssen en Philsan Osman.
Het boek helpt begrijpen waarom het verheffen van vrouwen kan samengaan met het bereiken van rechtvaardige duurzaamheidsdoelen en zo een meetbaar effect kan hebben op het verminderen van een negatieve milieu-impact.
Ecofeminisme onderzoekt hoe gender en natuur elkaar kruisen, en in het bijzonder hoe binaire definities ten onrechte tegengestelde groepen categoriseren, onevenredig veel waarde toekennen aan één groep en hiërarchisch denken aanmoedigen.
Binaire definities worden gebruikt om gemakkelijk onderscheid te maken tussen wat verschillend is.
Binnen de context van gender worden binaire definities gebruikt om onderscheid te maken tussen mannelijk en vrouwelijk.
“Binaire definities leiden tot tegenstelling waarbij de ene kant niet alleen wordt beschreven als anders dan de andere, maar ook als zijn volledige tegendeel. ”
Bij het onderzoeken van de relatie van de mens met de natuur, bestaat er een soortgelijke binair waarin door de mens gemaakte creaties worden beschouwd als volledig gescheiden van de natuur.
Binaire definities leiden tot tegenstelling waarbij de ene kant niet alleen wordt beschreven als anders dan de andere, maar ook als zijn volledige tegendeel.
Het ecofeminisme klaagt aan dat dit de polarisatie versterkt en dat een soortgelijk oppositioneel dualisme ook de verhouding tussen mens en natuur overheerst.
Het nieuwe leiden is vrouwelijk
Om daar los van te komen, zo klinkt het bij The Borgen Project, een wereldwijde organisatie die armoede bestrijdt, is het nodig die binaire definities te overstijgen, op gendergelijkheid te werken en te streven naar vrouwelijk leiderschap
Het nieuwe leiden is vrouwelijk betoogt ook Re-story cooperante Anja Moortgat in haar gelijknamige boek, waarin ze lef, liefde en lust in het hedendaagse leiderschap introduceert.
Het Borgenproject somt op zijn website zelfs acht redenen op om te zeggen dat de wereld vrouwelijke leiders nodig heeft en inspireerde de Belgische eerste minister Alexander De Croo vijf jaar geleden al tot het schrijven van zijn boek De eeuw van de vrouw.
Diverse studies tonen ondertussen ook aan dat het verheffen van vrouwen op wetgevend gebied betere resultaten oplevert in de vorming van milieubeleid, evenals meer samenhangende inspanningen in internationale milieusamenwerking.
Het ecofeminisme kan dan ook zeker een kader bieden dat niet alleen de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen aanpakt, maar ook aangeeft welke sociale stigma's moeten worden weggenomen als landen robuustere en effectievere milieuacties willen ondernemen.
Daughters for Earth
In heel de wereld zijn trouwens al diverse voorbeelden van hoe onder leiding van vrouwen gemeenschappen zich hebben georganiseerd om de planeet te beschermen, te herstellen en te regenereren.
Daughters for Earth, bijvoorbeeld, een beweging die is opgericht door Zainab Salbi en Jody Allen, mobiliseert en verenigt vrouwen wereldwijd om de klimaatcrisis op te lossen.
Daughters for Earth identificeert en selecteert door vrouwen geleide of beheerde projecten op drie belangrijke gebieden: natuurbehoud, het herstel van de aarde en de zee en regeneratieve landbouw.
In zeventien landen werd voor meer dan vijftig initiatieven en projecten een bedrag van 1,2 miljoen dollar vrijgemaakt.
Tot de projecten van Daughters for Earth behoren steun aan de Akashinga, een vrouwengroep in Zimbabwe die stropers bestrijdt en belangrijke biodiversiteit beschermt.
Ook is hulp geboden aan de Mujeres de El Dátil bij het herstel van de mangrovebossen van Laguna San Ignacio in Mexico en aan traditionele Marokkaanse wevers die natuurlijke processen voor het verven van stoffen regenereren.
Het teloorgaan van die natuurlijke processen om wol te verven, omdat steeds meer gewassen die kleur kunnen produceren verloren gaan, wordt door wolkunstenaar Claudy Jongstra aangekaart met haar werk Guernica de la Ecologia waarover we hier op Re-story schreven.
Deze projecten laten zien hoe door vrouwen geleide en beheerde projecten een substantiële impact kunnen hebben op het tegengaan van klimaatverandering en het bevorderen van ecologische duurzaamheid.
Het succes van deze initiatieven is een bewijs van de transformerende kracht van basisbewegingen, collectieve actie en het betrekken van verschillende stemmen in de strijd tegen de klimaatcrisis.
De binaire definities achterwege laten, is volgens ons dan ook een goede eerste stap om de polarisatie, die bij het zoeken naar oplossingen voor de permacrisis zo vaak een remmende factor is, te overstijgen en zo belangrijke stappen te zetten in de transitie naar een andere economie en een andere samenleving.
Een vraag aan jou voordat je hier vertrekt …
Wat ons interesseert is wat de Re-stories die we maken met je doen. Het gaat niet alleen om bereiken, maar vooral om beraken.
Wat denk jij dat nodig is om ecofeminisme meer aan bod te laten komen in de economische verslaggeving?
Vertel het in de comments hieronder …