📖 Hoe kan de stem van jongeren leidend zijn in wat we in het onderwijs doen?
Vida Niazian
Liminale leiders noemt Vida Niazian ze. Met de ontdekkingsreis Leiders voor de Toekomst viert ze alle kinderen en jongeren die zich ontheemd voelen, oprecht betekenis zoeken, zich neerslachtig voelen en labels opgeplakt krijgen.
Als gevestigde orde onzeker is geworden en waarden in twijfel zijn geraakt, ontmoet je de ware aard van de mensen om je heen.
Vida Niazian ervaarde het aan den lijve voordat ze naar Nederland vluchtte: ze groeide op in Iran tijdens de revolutie en de oorlog.
Vida: “Ik ben opgegroeid in chaos met grote C. Het was een periode waarin de levensstandaarden en het gedrag van de mensen zwaar onder druk kwamen te liggen. Rechtvaardigheid en betrouwbaarheid werden vage begrippen.
Omdat ik keer op keer getuige ben geweest van drastische, soms erg pijnlijke en vaak onbegrijpelijke keuzes die mensen kunnen maken, werd mijn levensvraag: waarom gedragen we ons zoals we ons gedragen?
Met onbegrip stelde ik de volwassenen telkens vragen naar hun motieven waarom ze tot hun drastische keuzes kwamen. Maar voor deze vaak door emoties gedreven keuzes, bleek zelden een logische verklaring te zijn.
Meer dan helder is in mijn hart het besef gegraveerd dat niet de omstandigheden, maar je karakter je lot bepaalt. Ongeacht waar je leeft, wat je hebt en met wie je bent…
In de schuilkelders heb ik de eigenschappen van het leven geleerd. Ik heb geleerd wat geduld inhoudt. Geduld is niet kunnen wachten, maar de houding waarmee je wacht.
Geleerd wat compassie en vriendschap betekent met klasgenoten die je niet mag, maar op het moment dat je school gebombardeerd wordt, help je elkaar. Geleerd wat doorzettingsvermogen is.
Ik ben heel gelukkig dat ik die levenslessen heb meegekregen en ontzettend gemotiveerd om ze door te geven.
Niet iedereen heeft de kans om deze vormende kracht te ondervinden, maar je hoeft geen oorlog mee te maken om die karaktereigenschappen aan kinderen te leren.
“Ik heb een kleine droom om de wereld te verbeteren en dacht: dan moet ik bij onderwijs zijn. ”
Ik heb een kleine droom om de wereld te verbeteren en dacht: dan moet ik bij onderwijs zijn.
Ik werk met klassen waar de vierde docent huilend is weggelopen.
We hebben allemaal standaardmethoden voor leerkrachten over wat en hoe orde te handhaven, maar we zijn niet in staat de kinderen en jongeren te horen.
Nooit gaat het over wie in de klas zit en waarom kinderen en jongeren zich er onveilig voelen.
Wie zich niet veilig voelt, ervaart innerlijke onrust. En psychische onveiligheid ontstaat als je je niet gezien en gehoord voelt. (Dit sluit aan bij wat psychotherapeut Lut Celie hier op Re-story vertelt: Onze jongeren geven ons een wake-upcall: hé, waar jullie al jaren en jaren mee bezig zijn klopt niet meer voor ons)
Als je ziet dat kinderen op de basisschool al messen meenemen, dan zie je dat de problemen alleen maar groter worden.
In zo'n klas duurt het twee weken om de rust te doen terugkeren. Dan heb je weer een tribe waarin je samen met elkaar problemen kan oplossen.
Dat kan alleen, denk ik, als je in het diepste besef van je zijn van mensen kan houden. Dat je de ander ziet en laat weten dat je hem of haar ziet en hoort.”
Vonkje
Vida: “Toen ik in Nederland kwam en het recht had om vrij te leven, onderwijs mocht volgen, mens mocht zijn en menswaardig kon leven, voelde ik - zoals zoveel vluchtelingen voelen - een diepe verantwoordelijkheid om iets terug te geven aan de maatschappij.
Zo heb ik samen met anderen vijfentwintig jaar geleden een stichting opgericht die verschillende culturen en geloven bij elkaar brengt en kijkt naar de overeenkomsten. We organiseren activiteiten rond wat leeft in de stad.
Vanuit die stichting werd ik in 2022 uitgenodigd om de Prinsjesdagviering bij te wonen. Ik voelde me vereerd en stond met de uitnodiging in de hand voor de Grote Kerk in Den Haag.
De deuren gingen open en iedereen die voor de deur stond - uitnodiging of niet - ging gewoon naar binnen. Dat vond ik grappig.
Ik zat in die zaal en dacht: hoeveel Nederlanders beseffen in welke rijkdom ze leven, dat je hier vrij kan gaan zitten?
Er waren twee schoolklassen die de politici als supersterren binnenhaalde. Selfies met hen maakten. De politici namen hier ook de tijd voor: waar is dit mogelijk? Die veiligheid is een rijkdom.
Wat ik niet wist, is dat bijna alle levensbeschouwingen in Nederland daar vertegenwoordigd waren.
Ze hadden samen een programma voorbereid om de politiek te inspireren tot langetermijndenken, en om eenheid en rechtvaardigheid in hun besluiten mee te nemen.
Toen de politici vertrokken, dacht ik: wat nemen ze mee? Dan besef je: waarschijnlijk helemaal niets. Ze gaan terug naar hun bureau om te doen wat ze altijd doen.
Daardoor ging een vonkje bij me branden. We hopen dat we in de toekomst leiders hebben die eerlijk en rechtvaardig zijn, betere keuzes maken en op de lange termijn denken.
Die leiders voor de toekomst huppelen nu op het schoolplein rond en wat doen we daarmee? We blijven doen wat we altijd al deden.
Zo kwam ik op het idee voor Leiders voor de Toekomst.
Dit is de tijd, nu moet het gebeuren en ik moet het gewoon doen. Eén persoon moet opstaan om het te faciliteren waardoor de rest bij elkaar komt. Zo zie ik mijn rol: ik ben een dienstbare facilitator om mensen bij elkaar te brengen.”
Liminale leiders
Vida: “Toen ik de term ‘liminale fase’ tegenkwam in de antropologie dacht ik: dat is precies het decor van de wereld waarin we ons vandaag bevinden: het oude past niet meer en het nieuwe is er nog niet.
De oude wereld is aan het afbrokkelen. De houdbaarheidsdatum is bereikt. Maar het nieuwe is er nog niet en het is de vraag of dat in ons leven nog gaat gebeuren.
“Hoe breng je mensen over de puinhoop van de wereld die aan het afbrokkelen is naar de prachtige nieuwe wereld die we nog moeten bouwen. De mensen die dat doen zijn liminale leiders.”
We zijn nu zaadjes aan het planten, aan het pionieren en uitproberen, maar we zijn er nog lang niet.
In die tussentijd op weg naar volwassenheid hebben we ‘sjamanen’ nodig. Ik noem het liminale leiders.
Op het moment dat iets aan het afbrokkelen is, ontstaan ruïnes. Er is ellende en puinhoop.
Hoe breng je mensen over de puinhoop van de wereld die aan het afbrokkelen is naar de prachtige nieuwe wereld die we nog moeten bouwen. De mensen die dat doen zijn liminale leiders.
Ik vond geen onderzoek en literatuur over liminaal leiderschap. Dave Gray snijdt het aan in zijn boek De kracht van liminaal denken, maar hij komt met methodes en stappenplannen over hoe je weer nieuwsgierig kan zijn en hoe je van de oude naar de nieuwe fase over een drempel gaat.
Maar hij blijft in zijn hoofd zitten en dat is niet het liminale leiderschap zoals ik het voel.
Het gaat erom dat je in staat bent om - vanuit de overgave van het echt niet-weten - met elkaar in gesprek te gaan en samen naar antwoorden te zoeken.
Ik probeer met Leiders voor de Toekomst opnieuw dingen te bevragen: wat is eigenlijk leren? Wat betekent leren in de toekomst? Moeten kinderen van dezelfde leeftijd bij elkaar stil in een klas zitten? Wat is economie? Wat is geld? Is het een ruilmiddel of is het een doel?
Al die dingen moeten we opnieuw bevragen en dat kan niet als je alleen met onderwijzers over onderwijs gaat praten. Dan blijf je denken binnen de kaders die we nu hebben.
We zijn zo geconditioneerd dat we nog altijd in de oude wereld denken. Hoe graag we ook willen, we komen er niet van los. Dat is niet erg als we ons ervan bewust zijn.
Om de collectieve wijsheid te voeden, moeten we de hele maatschappij weer betrekken: kunstenaars, psychologen, criminologen, sociologen, ouders, jongeren …
Daar ben ik mee aan het pionieren: wat kunnen we daarin betekenen, hoe doe je dat en wie hebben we daarvoor nodig? ”
Kettingreactie
Vida: “Ik heb me jarenlang in het onderwijs ingezet om mensen ervan te overtuigen dat we het anders moeten doen en heb daarvoor gave projecten gedaan.
“Ikdacht: je kan al je kennis, energie en motivatie steken in pleisters plakken om de oude wereld in stand te houden, maar heeft dat wel zin? Past het bij de visie die ik heb?”
Maar op een gegeven moment dacht ik: je kan al je kennis, energie en motivatie steken in pleisters plakken om de oude wereld in stand te houden, maar heeft dat wel zin? Past het bij de visie die ik heb?
In mijn werk was ik de laatste jaren veel mensen tegengekomen die zich hadden losgemaakt van het huidige systeem.
Ze geven geweldloze communicatie, mindfulness, waardegericht onderwijs of opvoeden als teamsport. Allemaal zaken waarvan ze vinden dat je het op school moet leren.
Wat zou gebeuren als ik die mensen die al beseffen dat het anders moet, die gemotiveerd, toekomstgericht en actief zijn, samenbreng? Dat zou een soort kettingreactie veroorzaken.
Zo heb ik een zaal gehuurd waar ik honderd mensen wilde samenbrengen. Soms is het handig om naïef te zijn en er niet te veel over na te denken.
Mensen kwamen van overal in Nederland. De meesten van hen werken individueel en zijn beperkt tot het netwerk in het domein waarin ze actief zijn.
Ze kwamen in contact met gelijkgestemden die ook anders kijken en aan de toekomst willen bouwen.
Het was een magische dag. Ik organiseerde tafelgesprekken met maximaal zes mensen zodat je elkaar echt in de ogen kon kijken.
Het belangrijkste was verbinding van hart tot hart. Het gaat erom een zinvol en betekenisvol gesprek met elkaar te hebben. Dan gebeurt er iets. Vertel wat je doet en zoekt en kijk maar wat er uitkomt.
Ik wou dat iedereen in dezelfde zaal was zodat je op een gegeven moment een energie zou voelen. Hoe weet ik niet. Ik had een beetje een structuur maar de uitkomst van de dag had ik losgelaten.
“Ik ben aan het oefenen me te onthechten van het resultaat van de dingen die ik doe door er in overgave in te stappen en te laten ontstaan wat ontstaat. Dat is best spannend.”
Ik ben aan het oefenen me te onthechten van het resultaat van de dingen die ik doe door er in overgave in te stappen en te laten ontstaan wat ontstaat. Dat is best spannend.
Mensen gingen zichzelf organiseren. Het was gaaf om de ruimte te creëren waarin dit kan.
Ik dacht wel: hoe maak ik mensen duidelijk dat ik niet maar een conferentie wil organiseren? Ik wil een ontdekkingsreis starten.
Onder het programma van de dag had ik al wel een datum gezet: 3-3-2023. Meestal zie je op conferenties dat na de lunch een dipje is, maar nu was de energie hoog. Mensen hadden het over wat we dan zouden gaan bespreken.”
Honderd kartonnen dozen
Vida: “Er kwam uit dat we samen zoveel bouwstenen hebben waarmee je de toekomst kan bouwen. Die bouwstenen inzichtelijk maken, werd het idee voor de tweede editie op 3 maart.
Ik heb dan honderd kartonnen dozen besteld, waar mensen hun bouwsteen op konden zetten. Ik zei: ‘Pak je bouwsteen, own hem en praat er met elkaar over.
Zo zijn er uiteindelijk 270 bouwstenen aangedragen die jongeren nodig hebben om toekomstbestendig op te groeien en die samen een fundament vormen voor onderwijs, opvoeding, zorg, begeleiding en beleid..
Door enorme gedrevenheid zijn veel toekomstbouwers geneigd om hun middel als ‘het doel’ te beschouwen op weg naar de betere wereld. Ze denken bijvoorbeeld dat als iedereen mindful is, de problemen zijn opgelost.
Dat is oké, maar het is ook belangrijk om elkaars visie te vergroten en te beseffen dat je een van de bouwstenen bent om samen de toekomst te bouwen.
Er waren bouwstenen als veiligheid en identiteitsvorming: wat moet er eerst? Om te bouwen heb je een bepaalde volgorde nodig.
Dan wilden we mensen van het Ministerie van Onderwijs uitnodigen om die bouwstenen aan te presenteren. Maar het heeft geen zin om de oude wereld te inspireren, ze gaan er morgen niets mee doen en dat vertraagt alleen het transitieproces.
Ik wou het los houden en fris blijven voor de nieuwe wereld. Daarom hebben we de bouwstenen dan gepresenteerd aan transitieprofessor Jan Rotmans.
We nodigden ook Merlijn Twaalfhoven uit om de collectieve mindset van de toekomstbouwers te voeden met verbeeldingskracht. (Hier op Re-story vertelt Merlijn Twaalfhoven over waarom we de kunstenaar in onszelf nodig hebben om de wereld te redden)
Ik had op 3 maart ook een aantal jongeren uitgenodigd. Ze kwamen vanuit de praktijk (beroepsonderwijs in België - MV), het VWO (ASO in België - MV) en van de straat om hun inbreng te geven over wat we aan het doen zijn.
Uit hun evaluatie kwam naar voren om het de volgende keer over de vraag van de jongeren te hebben. Met welke vragen zitten zij? Wat is hun behoefte? Hoe kan je die koppelen aan de bouwstenen?”
Dropouts
Vida: “Zo is het idee voor de derde editie van Leiders voor de Toekomst ontstaan: hoe kan de stem van jongeren leidend zijn voor de dingen die wij als volwassenen doen?
We hebben geen idee wat zij allemaal meemaken, waar ze eigenlijk mee zitten en waar ze tegenaan lopen in de systemen die wij hebben opgebouwd.
We kunnen hen niet helpen, we kunnen wel naast ze gaan staan en luisteren naar wat ze nodig hebben.
“Er zijn dus heel veel jongeren die last hebben van het systeem, maar niet iedereen is in staat zo diep in zichzelf te voelen dat hij of zij echt niet meekan.”
Ik spreek nu in de aanloop naar deze dag met twintigers die gewoon zijn meegegaan in een systeem.
Veel van hen zijn nauwelijks in staat om te zeggen wat ze nodig hebben, omdat ze vanaf hun vierde jaar hebben geleerd geen vragen te stellen.
Wij maken ons druk over dropouts, maar een groot deel van de jongeren die wel het systeem hebben doorlopen, weten ook niet wie ze zijn en hoe ze zich verhouden tot de wereld.
Er zijn dus heel veel jongeren die last hebben van het systeem, maar niet iedereen is in staat zo diep in zichzelf te voelen dat hij of zij echt niet meekan.
Dat alle vezels in je lichaam niet mee willen in dat systeem, omdat je niet accepteert om de dingen op dezelfde manier te leren zoals wij ze hebben geleerd.
Dat deze jongeren het gewoon verrekken om daar aan mee te doen, vind ik geweldig.
We vieren de toekomst
Een team van jongeren die zijn uitgevallen, neurodivers zijn en in het eeuwige tussenjaar zitten, bepalen daarom het programma van de derde editie van Leiders voor de Toekomst.
Zij vertellen me over de zorgen die ze zich maken. Over hun problemen met ouders die ook geconditioneerd zijn en niet begrijpen waarom zij zoveel vragen stellen. Daardoor hebben ze het gevoel dat er iets met hen aan de hand is, terwijl het eigenlijk andersom is.
Ze hebben het over docenten die uit onmacht schreeuwen om boven de klas uit te komen.
Ze geven ook aan dat zelfs de gesprekken onder vrienden oppervlakkig zijn en niet gaan over hoe ze zich echt voelen.
Omdat niemand daarover praat, nemen drank- en drugsgebruik toe, omdat je dan niet over je gevoelens hoeft te praten.
Al die problemen dragen ze alleen omdat ze zich nergens veilig voelen: niet bij ouders, niet op school, niet bij vrienden en zelfs niet bij zorgprofessionals.
Het thema van de derde editie is daarom veiligheid in verbondenheid.
“We vieren alle kinderen en jongeren die zich ontheemd voelen, oprecht betekenis zoeken, zich neerslachtig voelen en labels opgeplakt krijgen. Omdat zij met de eigenschappen geboren zijn om de liminaliteit te omarmen.”
Tegelijk vieren we dan alle kinderen die zich ontheemd voelen in de huidige instellingen.
We vieren alle jongeren die vandaag oprecht betekenis zoeken in het onderwijsaanbod.
We vieren ieder die zich vandaag neerslachtig voelt in een wereld waarin menselijkheid is geminimaliseerd en efficiëntie is gemaximaliseerd.
We vieren allen die door opgeplakte labels hun pad niet meer kunnen zien.
Deze jongeren zijn de liminale leiders van morgen. Zij zijn met de eigenschappen geboren om de liminaliteit te omarmen.
Zij zijn de toekomstpioniers, die de kwaliteiten bezitten die we nodig hebben om de toekomst vorm te geven. Jij en ik hebben de opdracht hen te begeleiden en vleugels te geven.”
Een vraag aan jou voordat je hier vertrekt …
Wat ons interesseert is wat de Re-stories die we maken met je doen. Het gaat niet alleen om bereiken, maar vooral om beraken.
Is er een kind of jongere in je omgeving die jij kan vieren?
Vertel het in de comments hieronder …